Arhiv Tuzlanskog kantona je osnovan Odlukom Gradskog narodnog odbora Tuzla 01. jula 1954. godine, a na osnovu Preporuke Izvršnog vijeća NR BiH broj 3768/53 od 24. januara 1954. godine.

Osnovan je kao Arhiv grada Tuzle, ali se ubrzo njegova funkcija proširila na područje tuzlanskog sreza, a potom i na područje ostalih srezova sjeveroistočne Bosne (19 opština). Zbog svoje regionalne funkcije Arhiv je 1966. godine promijenio ime u Istorijski arhiv Tuzla. Nakon ukidanja srezova 1966. godine, u okviru nove koncepcije daljeg razvoja arhivske službe u Bosne i Hercegovine, došlo je sredinom 1968. godine do integracije sa Arhivom Doboj, čime se područje njegovog djelovanja proširilo na još 10 opština – ukupno 28.

Pri ovakvoj organizaciji u Doboju je formiran Arhivski sabirni centar. Bio je to pokušaj da se koncentracijom i racionalizacijom sredstava, kadrova i opreme unaprijedi djelatnost ovih institucija. Međutim, pošto ta predviđanja nisu dala očekivane rezultate, na inicijativu opština dobojske regije, Zajednice arhiva i Društva arhivskih radnika SR Bosne i Hercegovine, te samoupravnih organa Arhiva, krajem 1973. godine došlo je do razdvajanja u dvije samostalne arhivske institucije. Od tada Istorijski arhiv Tuzla obavlja djelatnost na području 19 opština sjeveroistočne Bosne i to: Banovići, Bijeljina, Bratunac, Brčko, Gračanica, Gradačac, Kalesija, Kladanj, Lopare, Lukavac, Orašje, Srebrenica, Srebrenik, Šekovići, Tuzla, Ugljevik, Vlasenica, Zvornik i Živinice. Pod nazivom Regionalni istorijski arhiv Tuzla djeluje od jula 1977. godine, od 1994. godine kao Historijski arhiv Okruga Tuzla, a od 2002. je Arhiv Tuzlanskog kantona. Sve ove transformacije kroz koje je prolazio Arhiv do dobijanja postojeće fizionomije bile su rezultat širih društvenih promjena organizacione i druge prirode, u traženju mogućnosti za efikasnijom i potpunijom zaštitom, sređivanjem i obradom arhivske građe, koja se stvarala u sve većim količinama.

U toku svog djelovanja Arhiv je više puta mijenjao smještajni prostor, da bi konačno 1988/1989. godine preselio u adaptirani prostor zgrade starog „Grafičara“ (ulica Franje Ledera broj 1), gdje se i danas nalazi.

Za sve vrijeme svog postojanja Arhiv u Tuzli, bez obzira na ime pod kojim je djelovao i teritorijalnu nadležnost koju je imao, dijelio je sudbinu arhivske djelatnosti Bosne i Hercegovine organizirane tek nakon Drugog svjetskog rata.

Danas je Arhiv Tuzlanskog kantona jedna respektabilna ustanova osposobljena da se nosi i sa veoma složenim pitanjima arhivske teorije i prakse. Pedesetpetogodišnje stasavanje Arhiva najbolje se može sagledati u njegovom izvršenju temeljne funkcije očuvanja arhivske građe, kao unikatnog kulturnog naslijeđa, nezamjenjivog pamćenja, neophodnog ne samo za provjeru validnosti naše prošlosti, već i za spoznaju identiteta naroda i države. Tako je, u proteklom periodu na planu ostvarenih rezultata, između ostalog, urađeno i slijedeće:

·  uspostavljena je nadležnost i stručna pokrivenost arhivskom službom cijelog područja, nekada 19 općina regije sjeveroistočne Bosne, danas Tuzlanskog kantona;

·  preuzeto je više od 400 arhivskih fondova i zbirki, i velik broj istih je arhivistički obrađen i pripremljen za korištenje;

·  uređena su brojna i odgovarajuća informativna sredstva;

·  ostvarena je značajna saradnja sa korisnicima arhivskih fondova;

·  publikovano je nekoliko desetina publikacija;

·  ostvarena stručna saradnja sa brojnim srodnim institucijama u zemlji i inozemstvu;

·  permanentno je vršeno stručno obrazovanje arhivskih kadrova kako bi mogli odgovoriti svim postavljenim složenim zadacima;

·  izvršena je prezentacija arhivske građe putem više desetina dobro osmišljenih arhivskih izložbi;

·  organizovano je više od dvadeset stručnih i naučnih skupova;

·  snimljeno na desetine televizijskih i radio priloga;

·  objavljeno nekoliko stotina stručnih i naučnih priloga u više desetina različitih časopisa u zemlji i inozemstvu.

Za postignute rezultate u svom radu Arhiv Tuzlanskog kantona je dobio brojna i značajna priznanja. Sve su to značajni pokazatelji koji potvrđuju da su napravljeni dobri rezultati u proteklih 60 godina rada. Zahvaljujući takvim rezultatima učinjen je krupan iskorak ka približavanju savremenim dometima u ovoj oblasti.